Coś niecoś o digitalizacji cmentarzy Wilna i odnalezionych nagrobkach
Z inicjatywy członka SKOnSR Dariusza Lewickiego przy pomocy wolontariusza, rodowitej wilnianki Krystyny Pietrusewicz, w kwietniu i maju 2023 r. przeprowadzono badanie dotyczące wiarygodności i dokładności zamieszczonej informacji w internetowym rejestrze wileńskich cmentarzy i grobów. https://zemelapiai.vplanas.lt/kapines/
Będąc członkiem Społecznego Komitetu Opieki nad Starą Rossą (SKOnSR) w lutym 2022 r. z własnej inicjatywy
Dariusz Lewicki jako pierwszy postanowił nagłośnić sprawę o skandalicznej digitalizacji cmentarzy Wilna
wspomniał o tym też w styczniu br.
Reakcja pracowników samorządu miasta po ostatnim upublicznieniu była szybka. Wystosowane przeze społecznika pismo z uwagami i kilkoma propozycjami przyniosło swoje owoce. Urzędnicy naprawili wskazane błędy wynikające z zapisania personaliów osób pochowanych na Starej Rossie w sektorze nr 12. Ponadto dzisiaj w wyszukiwarce internetowego rejestru stołecznych cmentarzy jest opcja znalezienia dokładnej lokalizacji pochówku zmarłego wpisując imię i nazwisko nie tylko w języku litewskim, ale też polskim i in.
Wydawałoby się, że sytuacja z rejestrem się poprawia, a jednak na jaw wychodzą kolejne problemy. Będąc na Zarzeczu od strony rzeki Wilenki i spacerując ścieżką idącą wzdłuż ogrodzenia Cmentarza Bernardyńskiego, przedstawieciel organizacji non-profit spostrzegł na terytorium nekropolii, tuż za płotem, okaleczony nagrobek, na którym widniał napis: „Ś.P. Helena Kałusz-Ostrowska zm. 29 grudnia 1897 r.". Gdy w omawianej wyszukiwarce nie znalazł danej osoby, postanowił z zapytaniem zwrócić się do administratora cmentarza. Ku wielkiemu zdziwieniu w księgach cmentarnych też brakowało wpisu o zmarłej. Niecodzienna łamigłówka skłoniła mężczyznę ku temu, by dokładnie zbadał podnóże góry, na której zboczu umieszczono groby (w sektorze nr 14). Jednocześnie dociekania przeprowadził na rzadziej odwiedzanej nekropolii Na Nowej Rossie (w sektorach nr 7, 8, 9, 13). Zwątpienia w rzetelną pracę samorządowców okazały się słuszne - odkryto kolejne błędy oraz odnaleziono siedem miejsc pochówek, które nie istnieją ani w księgach cmentarnych, ani w rejestrze.
Zachowane nagrobki, ale brak informacji w materiałach (zbiorach) archiwalnych.
Wydawałoby się, że sytuacja z rejestrem się poprawia, a jednak na jaw wychodzą kolejne problemy. Będąc na Zarzeczu od strony rzeki Wilenki i spacerując ścieżką idącą wzdłuż ogrodzenia Cmentarza Bernardyńskiego, przedstawieciel organizacji non-profit spostrzegł na terytorium nekropolii, tuż za płotem, okaleczony nagrobek, na którym widniał napis: „Ś.P. Helena Kałusz-Ostrowska zm. 29 grudnia 1897 r.". Gdy w omawianej wyszukiwarce nie znalazł danej osoby, postanowił z zapytaniem zwrócić się do administratora cmentarza. Ku wielkiemu zdziwieniu w księgach cmentarnych też brakowało wpisu o zmarłej. Niecodzienna łamigłówka skłoniła mężczyznę ku temu, by dokładnie zbadał podnóże góry, na której zboczu umieszczono groby (w sektorze nr 14). Jednocześnie dociekania przeprowadził na rzadziej odwiedzanej nekropolii Na Nowej Rossie (w sektorach nr 7, 8, 9, 13). Zwątpienia w rzetelną pracę samorządowców okazały się słuszne - odkryto kolejne błędy oraz odnaleziono siedem miejsc pochówek, które nie istnieją ani w księgach cmentarnych, ani w rejestrze.
W badaniu wykorzystano podstawowe źródła:
1) J. Puchalski. Księgi osób spoczywających na cmentarzach: Rossa, Bernardyński i Antokolski. Wilno-Warszawa, 2008
2) Cmentarz Bernardyński w Wilnie 1810-2010. Versus aureus, 2013
3) Cmentarz Na Rossie w Wilnie: badania inwentaryzacyjne,
4) Interaktywna mapa wileńskich cmentarzy
5) Księgi cmentarne nekropolii Na Rossie i Bernardyńskim (za bezinteresowną pomoc, słowa wdzięczności kieruję administratorowi cmentarzy Nijoli Minasianienė)
Zachowane nagrobki, ale brak informacji w materiałach (zbiorach) archiwalnych.
Cmentarz Bernardyński (w sektorze nr 14):
Cmentarz Na Nowej Rossie (w sektorach nr 7, 9, 13):
- Józefa i Barbary z Bakków Koplewskich (zm. 1868 r.) - nagrobek leży na ziemi; nie można wykluczyć, że nagrobek jest strącony z góry i lokalizacja miejsca pochówku nie jest dokładna;
- Emili Gorzkowskiej (zm. 1874 r.) i Michała Gorzkowskiego (zm. 1897 r.) - nagrobek leży na ziemi; nie można wykluczyć, że nagrobek jest strącony z góry i lokalizacja miejsca pochówku nie jest dokładna;
- Heleny Kałusz Ostrowskiej (zm. 1897 r.);
- Heleny Mikołajun (zm. 1938 r.) - nagrobek leżał przewrócony.
Cmentarz Na Nowej Rossie (w sektorze nr 13):
- Stasysa Videiki (zm. 1953 r.) - nagrobek porośnięty mchem;
- Józefa Trzecińskiego (zm. ?)
- ... Valiukevičiusa (zm. ?) - nagrobek porośnięty mchem.
Zachowane nagrobki, ale w internetowym rejestrze wileńskich cmentarzy i grobów, stworzonym przez samorząd m. Wilna, nie istnieją. Brak nagrobka w interaktywnej mapie uniemożliwia wskazania dokładnej lokalizacji i wysłania wiadomości administracji nekropolii.
Cmentarz Bernardyński (w sektorze nr 14):
- Józefa i Barbary z Bakków Koplewskich (zm. 1868 r.);
- Emili Gorzkowskiej (zm. 1874 r.) i Michała Gorzkowskiego (zm. 1897 r.);
- Heleny Kałusz Ostrowskiej (zm. 1897 r.);
- Heleny Mikołajun (zm. 1938 r.) - nagrobek leżał przewrócony.
Cmentarz Na Nowej Rossie (w sektorze nr 13):
- Mikołaja (nazwisko źle czytelne) (zm. 10 lutego 1918 r.) - lokalizacja nagrobka przy miejscu pochówku Juljana Zapolskiego (1899-1936)
Lokalizacja kolejny 4 nagrobków w sektorze nr 13, nieopodal nagrobka Juljana Zaplskiego; w zarośniętej miejscowości:
- Anny Biełoborodowej (zm. 1930 r.)
- Janiny Dargielównej (zm. 1930 r.)
- Stefana Bucki (zm. 1926 r.)
- Piotra Szuszkiewicza (zm. 1934 r.)
Cmentarz Na Nowej Rossie (w sektorze nr 8):
- Antoniego Galickiego (zm. 1918 r.) - lokalizacja nagrobka przy miejscu pochówku rodziny Struczyńskich, pomnik nagrobny leżał przewrócony
- Heleny Borejkowej (zm. ? r.) - lokalizacja nagrobka niedaleko miejsca pochówku Michała Wasilewskiego (1886-1936)
W internetowym rejestrze wileńskich cmentarzy i grobów, stworzonym przez samorząd m. Wilna, błędnie wskazano, iż „lokalizacja grobu nie została jeszcze zidentyfikowana". Wykonawcy dużego projektu podczas przygotowania kart inwentaryzacyjnych i fotografii nie użyli odpowiednich metod, by dokładnie odczytać napisy na nagrobkach (np. wykonanie zmatowania pola napisu z wykorzystaniem kredy, polanie pola inskrypcyjne wodą, czyszczenie z mchu). Pomniki nagrobne porośnięte przez mech i porosty lub mało czytelne, potraktowano jako źródło, które nie wskazuje dane pochowanej osoby. Jest to duży błąd, a raczej świadczy o kiepskiej jakości wykonanej pracy.
Cmentarz Na Nowej Rossie (w sektorach nr 7, 9, 13):
- Reginy Polonis (zm. 1922 r.)
- Marji Sławińskiej (zm. 1922 r.)
- Wincentego Pietrusewicza (zm. 1924 r.)
- Stefana Bucki (zm. 1926 r.)
- Anny Biełoborodowej (zm. 1930 r.)
- Janiny Dargielównej (zm. 1930 r.)
- Piotra Pawłowskiego (zm. 1932 r.)
- Bronisławy Syrnickiej (zm. 1932 r.)
- Cypriana Grygorowicza (zm. 1933 r.)
- Anny Łomeckiej (zm. 1933 r.)
- Aleksandra Drosta (zm. 1934 r.)
- Juljana Kochanowskiego (zm. 1934 r.)
- Ewy z Sawickich Połukordowej (zm. 1934 r.)
- Piotra Szuszkiewicza (zm. 1934 r.)
- Marji Wołkowicz (zm. 1935 r.)
- Antoniego Nowodworskiego (zm. 1938 r.)
- Mikołaja Małuszkiewicza (zm. 1941 r.)
- Jana Matysiaka (zm. 1941 r.)
- Zenona Znoski (zm. 1946 r.)
- Jadwigi Żygiewicz (zm. 1947 r.)
- Jana i Józefa Niewierowiczowów (zm. 1948 r.)
- Heleny Borejkowej (zm. ? r.)
- Marianny Łozowskiej (zm. ?)
Jak podaje stołeczny samorząd realizacja projektu nadal trwa i w interaktywnej mapie cmentarzy można zgłaszać niezgodności, sugestie wpisując informację w odpowiednie pola formularza. Członek SKOnSR Dariusz Lewicki postanowił przekazać zebrany materiał administratorowi zabytkowych nekropolii. Wszakże skłania się ku temu, że samorząd częściowo umył ręce, obciążając administracje cmentarzy zarządzaniem i przyjmowaniem uwag. Warto uświadomić sobie - pierwszy etap digitalizacji danych z wileńskich cmentarzy kosztował 161 tys. euro. Jest to solidna suma pieniężna, która zobowiązywała wykonawców do podjęcia wszelkich starań, aby inwentaryzacja przebiegała na najwyższym poziomie, zgodnie z przyjętymi zasadami. Wiadomo, iż realizator projektu w zasadzie nie jest zaciekawiony własnoręcznym naprawianiem masowych błędów i niedopracowań, więc umiejętnie nałożył brzemiona na barki administratorów nekropolii. Nie jest to godne podziwu. Dlatego też społecznik wystosuje pismo do samorządu miasta Wilna w sprawie ponownego zbadania wskazanych sektorów nekropolii i naprawienia żenujących błędów. Być może zostaną odkryte kolejne tajemnice historycznych cmentarzy.
(Fot. członek SKOnSR Dariusz Lewicki)