KRZYŻ

Krzyż – dziś symbol ten kojarzy się głównie z chrześcijaństwem, lecz jako "forma ikonograficzna" znany był już od czasów prehistorycznych.

Mimo pozytywnej symboliki, w czasach antycznych krzyż w formie dwóch belek różnej długości był narzędziem kary, dość powszechnie stosowanym m.in. na terenie Persji, Egiptu, wśród Fenicjan, Greków i wreszcie w Rzymie, gdzie służył karaniu niewolników lub buntowników.

Wszytko zmieniło się po śmierci Jezusa, od kiedy krzyż stał się symbolem wiary chrześcijańskiej, skupionej wokół Jego ukrzyżowania i zmartwychwstania. Narzędzie Męki Pańskiej niejako "streszcza" w sobie dogmaty o miłości i miłosierdziu bożym, zbawczej mocy ofiary Syna i Jego triumfu nad złem, życia nad śmiercią. W swych podstawowych formach (greckiej i łacińskiej) krzyż jest tym samym wyznaniem wiary i znakiem błogosławieństwa. Początkowo "zastępował" również wizerunek samego Chrystusa, aczkolwiek sam krucyfiks zaczął się pojawiać dopiero od ok. VI w.

Na kontynencie europejskim, gdzie dominującą rolę pełniło właśnie chrześcijaństwo, krzyż był najpopularniejszym typem nagrobka (zwłaszcza na nekropoliach wojskowych), a jego występowanie na cmentarzach datuje się od dawien-dawna. Nie jest to jednak równoznaczne z jego wszechobecnością na pomnikach sepulkralnych.

Prawdę napisawszy na płytach nagrobnych, epitafiach czy monumentalnych pomnikach kościelnych aż do połowy XVIII w. krzyż pojawiał się co najwyżej jako jeden z atrybutów alegorii Wiary (skądinąd często przywoływanej). O wyznaniu zmarłego częściej informowały wizerunki osób świętych, ich symbole (np. monogramy Chrystusa), sceny biblijne czy wreszcie alegorie cnót teologicznych lub kardynalnych.

Zupełnie odwrotnie rzecz wyglądała na cmentarzach przykościelnych, gdzie w mniej lub bardziej okazałej formie krzyż był podstawowym typem nagrobka.

W XIX w. na nekropoliach chrześcijańskich trudno już było spotkać monument bez krzyża, choć od religijności obywateli danego kraju zależało, na ile dominujący był to element całego pomnika. Niemal do połowy XX w. na cmentarzach wiejskich utrzymywał się zwyczaj wystawania nagrobków przede wszystkim w formie krzyża.

PRZYKŁADY:

* nagrobek Ludwika Korowaja (1831-1879) * nagrobek Doroty Łowczynowskiej (1791-1880) * nagrobek Felicji Miaskowskiej (1839-1882) * nagrobek Antoniego Zabielskiego (1886-1940)