Ś. P. IZA SALMONOWICZÓWNA / UR. D. 18 WRZEŚNIA 1877 R. / ZM. D. 16 MAJA 1901 R.
W 1995 r. przeprowadzono prace restauracyjne cokołu pomnika nagrobnego Izy Salmonowicz. (Na podstawie: informacja architekt Živilė Mačionienė)
W związku z pojawiającymi się pęknięciami cokołu, dzięki staraniom SKOnSR, środkom przyznanym przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP oraz pracy ekipy konserwatorów z Polski, fundacji ,,Terpa", pomnik Izy Salmonowicz został odrestaurowany w 2014 r. Odnowiony został także grobowiec, wtórnie nakryty jednolitą betonową płytą (w miejsce betonowej opaski). Zmieniony został w ten sposób układ górnej partii grobowca.
Według kartoteki Lucjana Uziębły nagrobek był ujęty metalowym ogrodzeniem z "fantazyjnej kraty żelaznej". Jej pozostałość była widoczna po stronie prawej grobowca. Przed przeprowadzonymi pracami konserwatorskimi fragmenty ogrodzenia być może wtórnie umieszczone zostały obok grobowca w formie prostokąta (o niesamodzielnym charakterze ówczesnej struktury świadczy bardzo wąski układ - wys. 120, szer. 51, gł. 290). Podczas prac w roku 2015 zmieniono układ kraty na literę T włączając ją w strukturę grobowca przez połączenie wtórną betonową ławą. Ogrodzenie wokół pomnika Izy Salmonowiczówny zostało odnowione dzięki UAB ,,Vilniaus kalviai" w 2017 r. z funduszy Orlen Lietuva.
Iza Salmonowiczówna pochodziła z zamożnej, szlacheckiej rodziny, jednak nie była rodowitą wilnianką. W zbiorach rodzinnych Salmonowiczów znajduje się obrazek wydany z okazji śmierci młodej dziewczyny. Na nim wskazano, że Iza urodziła się w 1877 r. w Podziśniu. Majątek ten był własnością rodziny Salmonowiczów od 1767 r. Leżał do 1939 r. w gminie i parafii Widze, pow. Brasław. Obecnie majątek leży na terenie Litwy, tuż przy granicy z Białorusią.
Stworzono legendę rodzinną, że była mało znaną poetką dynamicznie rozwijającej się poezji młodopolskiej. Mówiono także o nieszczęśliwej miłości, o zgorzkniałym narzeczonym, że Iza Salmonowiczówna była tancerką. Tragiczny los chciał, że umarła młodo. Ponadto powstała gawęda, jakoby młoda Iza zmarła na skutek tragicznego finału zabaw z młodym niedźwiadkiem. W księgach parafialnych kościoła św. Jana w Wilnie odnaleziono metrykę śmierci dziewczyny, która, jak się okazało, zmarła z powodu wady serca.
Pomnik nagrobny Izy Salmonowicz wpisano do Rejestru Dóbr Kultury Litwy z nadanym unikalnym kodem 7477
Na początku XX wieku był to najdroższy pomnik na wileńskiej Rossie. Został sprowadzony z Warszawy, z najlepszej wówczas pracowni kamieniarskiej. Obecnie Czarny Anioł jest znakiem rozpoznawczym cmentarza, jego symbolem. Jest też jedną z bardzo nielicznych zachowanych prac Leopolda Wasilkowskiego.
Powierzchnia ubrania anioła ozdobiona liliami, co wskazuje na symbol niewinności, opatrzność i opiekę boską, a także na nieśmiertelność i ponowne odrodzenie. Nie przez przypadek działacz społeczny, szlachcic z Guberni Kowieńskiej, pisarz XX wieku Władysław Zahorski nazwał rzeźbę ,,Aniołem dziewicą”, a popularyzator Polaków z Wilna i Wileńszczyzny, członek SKOnSR Jerzy Surwiło – ,,Aniołem śmierci”.
Prawdopodobnie, że każdy człowiek ma swojego sobowtóra. Pomniki nagrobne nie są wyjątkiem. Przykładem jest współczesna rzeźba nagrobna na cmentarzu w Kalwarii wileńskiej, naśladująca urok rossieńskiego pomnika Salmonowicz. (Na podstawie: Krystyna Syrnicka. Polska epigrafika nagrobna na Wileńszczyźnie: Tradycja i współczesność. Wilno-Lublin. 2001)
W 1936 r. po zburzeniu południowego kolumbarium na Rossie, szczątki umarłych, które były w kryptach bez tablicy pamiątkowej, zostały przeniesione do jamy w dolinie, za nagrobkiem Izy Salmonowicz.
Jak stwierdzili polscy restauratorzy pracujący nad ratowaniem pomnika w 2014 r, iż przed laty były ślady podwarzania narzędziami pomnika nagrobnego Izy Salmonowicz, podejmowane próby kradzieży metalowej rzeźby Anioła, co też mogło mocno osłabić jej statykę (Na podstawie: Czarny Anioł uratowany // (Wilnoteka.lt; 10.10.2014)
* Cmentarz na Rossie w Wilnie: historia, sztuka, przyroda. Kraków. 2019, s. 164; 169; 204; 215; 253; 367; 369; 491
* Czarny Anioł uratowany! // https://www.youtube.com/watch?v=FUKqHNq997I&feature=emb_logo (Wilnoteka.lt)
* Dariusz Lewicki. Wileński Anioł, kruszący pęta ziemskie (01.11.2013) // https://pl.delfi.lt/kultura/wilenski-aniol-kruszacy-peta-ziemskie.d?id=63186876
* Vida Girininkienė. Vilniaus kapinės. Vilnius. 2004, s. 69
* Lietuvos TSR kultūros paminklų sąrašas, Vilnius. 1973, s. 459
* Edmund Małachowicz. Cmentarz na Rossie w Wilnie. Wrocław-Warszawa-Kraków. 1993, s. 185-186
* Społeczny Komitet Opieki nad Starą Rossą. Wilno. 2015, s. 46-49
* Jerzy Surwiło. Cmentarz Rossa w Wilnie. Wilno. 1992, s. 11
* Władysław Zahorski. Przewodnik po Wilnie. Wydanie czwarte. Wilno, 1927, s. 164
* http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/obiekty.php?id=14187 // projekt zrealizowany został w latach 2013-2016 przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie we współpracy z Litewskim Uniwersytetem Edukologicznym (pod kierownictwem Anny Sylwii Czyż i Bartłomieja Gutowskiego)
