TY WIESZ, ŻE DUMNI NIESZCZĘŚCIEM NIE MOGĄ / ZA INNYCH ŚLADEM IŚĆ TĄ SAMĄ DROGĄ. / MATKA / I SERCE SYNA / KTO MOGĄC WYBRAĆ, WYBRAŁ ZAMIAST DOMU / GNIAZDO NA SKAŁACH ORŁA: NIECHAJ UMIE / SPAĆ, GDY ŹRENICE CZERWONE OD GROMU / I SŁYCHAĆ JĘK SZATANÓW W SOSEN SZUMIE. / TAK ŻYŁEM.
Konserwacja Mauzoleum po raz pierwszy została przeprowadzona w 1993 r. ze środków Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej. W 2012 r., na zlecenie Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, poszerzona została alejka prowadząca do płyty Marszałka, uporządkowano pozostałe ścieżki, wykonano prace budowlane, kamieniarskie, ziemne i elektryczne, wykonano czyszczenie płyty nagrobnej. (Na podstawie: Cmentarz na Rossie w Wilnie: historia, sztuka, przyroda. Kraków. 2019, s. 141-142; 492)
Przed główną bramą cmentarną po lewej stronie znajduje się nieduży cmentarz wojskowy i Mauzoleum Serca Marszałka Józefa Piłsudskiego. Cmentarzyk jest otoczony niewysokim murem. Po obu stronach wejścia a ten cmentarzyk ustawiono dwa granitowe słupy, przy czym w prawym z tych słupów wmurowana jest płaskorzeźba stanowiąca kopię obrazu M. B. Ostrobramskiej wykonana w brązie. Kapliczka ta stanowi ograniczoną i konsekwentną całość projektu mauzoleum. Wykonana ona jest w szarym granicie, symbolizując niezniszczalną w czasie część zmarłego Marszałka dla Patronki ukochanego przez niego miasta. Podobizna M. B. Ostrobramskiej strawestowana została przez warszawskiego rzeźbiarza Antoniego Kenera w brązie, przy użyciu złota na szatę zewnętrzną.
Granit na mauzoleum pochodzi z zagłębia Klesowskiego w pow. sarneńskim na Wołyniu, skąd został przetransportowany do Warszawy dla obróbki (kamień ten ważył 10 ton), następnie przewieziono go do Wilna. Kryptę ujęto w mocne żelazobetonowe mury, „których naruszyć nie zdołają żadne lodowce”.
Na płycie umieszczono wymowny w swojej prostocie napis:
MATKA I SERCE SYNA
między dwoma wersetami Słowackiego:
U góry: „Ty wiesz, że dumni nieszczęściem, nie mogą
Za innych śladem iść tą samą drogą”.
U dołu zaś wyryty początek najpiękniejszej oktawy z „Beniowskiego”
„Kto mogąc wybrać, wybrał zamiast domu,
Gniazdo na skale orła, niechaj umie
Spać, gdy źrenice czerwone od gromu
I słychać jęk szatana w sosen szumie.”
Po czterech rogach płyty rosną sosny, do naszych czasów dotrwały dwie (drugie dwie zostały dosadzone)
Pogrzeb serca Marszałka i trumny ze szczątkami matki, ekshumowanymi i przywiezionymi z Sugintów, odbył się 12 maja 1936 r.
Mauzoleum Marszałka i Jego Matki wpisano do Rejestru Dóbr Kultury Litwy z nadanym unikalnym kodem 36412
W nocy z 16 na 17 czerwca 2012 r. wandale sprofanowali Mauzoleum Marszałka Józefa Piłsudskiego i grób Jego Matki. Na płycie Marszałka zostały namalowane pomarańczową farbą tzw. „Słupy Giedymina”. (Na podstawie: Honorata Adamowicz. Ustalono podejrzanego o namalowanie ,,Słupów Giedymina” na cmentarzu Rossa // Kurier Wileński (03.07.2012)
W listopadzie 2012 r. Jarosław Malinowski (23 lata) i Nerijus Janulevičius (24 lata) na ścianie za płytą nagrobną serca Marszałka Józefa Piłsudskiego i Jego Matki zawiesili tkaninę, na której wodoodpornym sprayem napisali w języku litewskim przykre słowa: ,, V. Tomaševski, nustok kenkti Lietuvai arba – tavo vieta čia!“ (W. Tomaszewski, przestań szkodzić Litwie, inaczej twoje miejsce – tu!”) Pod plakatem, przy samej płycie, ustawiono pudełko z napisami ,,Atsargiai – bomba“, „Lenkai mirs“, oraz „Kvieskit mentus“ (,,Uwaga, bomba!", ,,Wołać policję" i ,,Polacy umrą!") (Na podstawie: Kolejna profanacja Mauzoleum Marszałka na Rossie // (Wilnoteka.lt, 25.11.2012)
Nieznani sprawcy w nocy z 28 na 29 kwietnia 2017 r. zieloną farbą wypisali dwa napisy w języku litewskim na bramie cmentarnej wokół kwatery wojskowej na Rossie: ,,Kai tau skauda, jautiesi gyvas" (,,Gdy cię boli, czujesz, że żyjesz”) i ,,Svarbiausia yra suvokimas, kad mes kitokie" (,,Najważniejsze jest uświadomienie, że jesteśmy inni”). Zieloną farbą była też pomalowana płyta na grobie Matki i Serca Józefa Piłsudskiego. Za płytą widniał napis ,,Kamanės", czyli ,,Trzmiele". (Na podstawie: Kolejny atak wandalizmu na Rossie // (Wilnoteka.lt, 29.04.2017)
* Cmentarz na Rossie w Wilnie: historia, sztuka, przyroda. Kraków. 2019, s. 61-142; 516-518
* Mieczysław Jackiewicz. Wileńska encyklopedia 1939-2005. Warszawa. 2007, s. 102-105
* Edmund Małachowicz. Cmentarz na Rossie w Wilnie. Wrocław-Warszawa-Kraków. 1993, s. 108-109; 111; 116; 123; 141; 394; 396-397
* Grzegorz Micuła. Wilno. Przewodnik turystyczny. Warszawa. 1991, s. 44
* Serce Marszałka Piłsudskiego spoczęło na Rossie // Kurjer Nowogródzki. 1936. Nr. 131, s. 1-6 // file:///C:/Users/Darius/Downloads/Kurjer%20Nowogródzki%20(1).pdf
* Serce Wielkiego Wodza spoczęło u stóp Matki na cmentarzu na Rossie // Głos poranny. Nr. 131, s. 1-4 // file:///C:/Users/Darius/Downloads/Głos%20Poranny.pdf
* Jerzy Surwiło. Cmentarz Rossa w Wilnie. Wilno. 1992, s. 6-8
* Żołnierz Polski. 1936. Nr. 14
* http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/obiekty.php?id=13682 // projekt zrealizowany został w latach 2013-2016 przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie we współpracy z Litewskim Uniwersytetem Edukologicznym (pod kierownictwem Anny Sylwii Czyż i Bartłomieja Gutowskiego)
