S. P. Władysław SYROKOMLA / ur. 17 Września 1823, um. 3t. m. 1862 r. / Osierocona żona z dziećmi tę pamiątkę poświęca. / "SKONAŁ GRAJĄC NA LIRZE." / Cześć Twej pamięci lirniku wioskowy. / Twym piosnkom wieczna niech będzie cześć! / Ty w naszych sercach pomnik wiekowy / trwalszy nad granit umiałeś wznieść. / M. K. Z.
Pierwotna wersja nagrobka znana dzięki drzeworytowi Ignacego Chełmickiego (wg. Władysława Dmochowskiego) z ok. 1869 r. Miejsce pochówku ujęte było prawdopodobnie drewnianym płotem na planie zbliżonym do kwadratu o długości boku ok. 3 m. U wezgłowia monumentalny krzyż prawdopodobnie też drewniany. Grafika ta jednak dość swobodnie pokazuje otoczenie nagrobka, nie jest więc wykluczone, ze również on uległ plastycznemu przekształceniu. W latach kolejnych staraniem wdowy postawiony został nowy nagrobek. Powstał między rokiem 1869 a 1881 kiedy to pojawia się postulat (niezrealizowany) wzniesienia kolejnej (trzeciej) bardziej monumentalnej formy upamiętnienia. Jego nowa forma pokazana jest na drzeworycie Kazimierza Mrówczyńskiego. Niewykluczone, że nagrobek powstał ok. roku 1870. Widoczny jest też krzyż, żeliwny na niewielkim cokoliku, z figurą Chrystus i przewieszonym wieńcem. Płyta umieszczona w podobny sposób oparta jest prawdopodobnie ziemny kopiec. Przypuszczalnie jego osadzenie w formę cokołu oblicowanego kamieniami jest wynikiem późniejszych prac zabezpieczających z okresu 20-lecia. (Na podstawie: Bartłomiej Gutowski. http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/obiekty.php?id=5637)
W 1932 r. zakład scynersko-kamieniarski Biknera oczyścił płyty i krzyż wraz z wymianą metalowego wieńca. Lirę marmurową na nagrobku Władysława Syrokomli umieszczono staraniem i sumptem pp. Zygmuntostwa Nagrodzkich przy odnawianiu pomnika. (Diaulos. Opieka nad grobami na Rossie // Kurier Wileński. 1932. Nr. 237, s. 3)
Kolejną zmianę otoczenie nagrobka przeszło w 1939 r. kiedy to zmieniono układ sąsiadujących nagrobków, a wreszcie przypuszczalnie w latach 60. wieku XX, przy okazji zniesienia płyty upamiętniającej Ludwikę Bylińską. (Na podstawie: Bartłomiej Gutowski. http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/obiekty.php?id=5637)
Ludwik Kondratowicz (Władysław Syrokomla) (ur. 29.09.1823 w Smolhowie (obecna Białoruś) – zm. 15.09.1862 w Wilnie) Szkoły ukończył w Nieświeżu i Nowogródku, uzupełniając je wytrwałym samokształceniem. Na studia wyższe rodzina nie miała środków, a w Wilnie nie było już Uniwersytetu. Trzy lata pracował w administracji dóbr poradziwiłłowskich w Nieświeżu. Tamże w 1844 r. zawarł związek małżeński z Pauliną Mitraszewską, która później urodziła mu 4 dzieci. W latach 1844-1853 dzierżawił wieś Załucze nad Niemnem. Od 1853 r. dzierżawca Borejkowszyzny pod Wilnem.
Jego twórczość poetycka stała się znana w całym kraju. Pracował i żył intensywnie pozostawiając po sobie imponującą spuściznę literacką, złożoną z poezji (poemat Urodzony Jan Dęboróg), sztuk scenicznych (Kasper Karliński), a szczególnie pieśni (Prząśniczka do muzyki Stanisława Moniuszki) i wielu innych. Pisał też w znanym mu dobrze języku białoruskim.
Współpracował z „Kurierem Wileńskim”. W 1857 przeniósł się do Wilna. Uczestniczył w manifestacjach patriotycznych. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a także jednym z autorów haseł do 28 tomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859–1868.
Uwięziony w 1861 przez władze rosyjskie i przymusowo osadzony w Borejkowszczyźnie. Został pochowany na cmentarzu na Rossie w Wilnie. W uroczystym pogrzebie poety wzięło udział kilkanaście tysięcy osób – była to wielka manifestacja patriotyczna.
Pomnik nagrobny Władysława Syrokomli wpisany do Rejestru Dóbr Kultury Litwy z nadanym unikalnym kodem 25291
Po pogrzebie Władysława Syrokomli zamierzono wznieść okazały pomnik z kamieni pochodzących ze wszystkich ziem dawnej Rzeczypospolitej. Projekt opracował Henryk Dmochowski, uczestnik powstania listopadowego. W czasie pobytu w Wilnie wykonał on popiersie W. Syrokomli, lecz po śmierci Dmochowskiego w powstaniu 1863 r. budowa pomnika nie doszła do skutku. Dopiero w 1912 r. wzniesiono skromniejszy niż zamierzony uprzednio, lecz zachowany do dziś pomnik (ze składek społecznych). (Na podstawie: Edmund Małachowicz. Cmentarz na Rossie w Wilnie. Wrocław-Warszawa-Kraków. 1993, s. 240)
* Cmentarz na Rossie w Wilnie: historia, sztuka, przyroda. Kraków. 2019, s. 505-511
* Antanas Rimvydas Čaplinskas. Vilniaus atminimo knyga. Mieste įamžintos asmenybės. Leidykla Charibdė. 2011, s. 360
* Juliusz Kłos. Wilno - przewodnik krajoznawczy. Wilno. 1923, s. 228
* Edmund Małachowicz. Cmentarz na Rossie w Wilnie. Wrocław-Warszawa-Kraków. 1993, s. 237-240
* Jerzy Surwiło. Cmentarz Rossa w Wilnie. Wilno. 1992, s. 9-10
* Aleksander Śnieżko. Rossa - miasto umarłych. Groby zasłużonych. t. 2, Wrocław 1970 mps w zbiorach PAU Kraków, s. 222-223
* Wilno po polsku. Wydawnictwo polskie w Wilnie. 2012, s. 70
* http://cmentarznarossie.uksw.edu.pl/obiekty.php?id=5637 // projekt zrealizowany został w latach 2013-2016 przez Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie we współpracy z Litewskim Uniwersytetem Edukologicznym (pod kierownictwem Anny Sylwii Czyż i Bartłomieja Gutowskiego)
